CMK 90 gözaltı nedir ?

Tarihin Işığında Adaletin İzleri: CMK 90 ve Gözaltı Kavramının Dönüşümü

Bir tarihçi için her yasa, yalnızca bir hukuk metni değil, aynı zamanda bir dönemin ruhunu yansıtan bir aynadır. Toplumlar, adalet anlayışlarını tarih boyunca yeniden tanımlamış; iktidar, güvenlik ve özgürlük arasında hassas bir denge kurmaya çalışmıştır. CMK 90 gözaltı nedir? sorusuna verilecek cevap da, bu uzun tarihsel çizginin bir parçasıdır. Çünkü bir ülkenin bireyi nasıl koruduğu, aslında kendi geçmişiyle nasıl hesaplaştığının da göstergesidir.

Bu yazı, gözaltı kavramının tarihsel kökenlerinden başlayarak, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 90. maddesinin modern hukuk sistemindeki yerini ve anlamını inceliyor. Amacımız, bugünün hukuk anlayışını tarihsel bir süreklilik içinde kavramak ve geçmişle bugün arasında bilinçli bir köprü kurmak.

Gözaltının Tarihsel Kökeni: Devletten Bireye Uzanan Yol

Adaletin kökeni, devletin doğuşuna kadar uzanır. Antik çağlarda özgürlük kavramı, yalnızca belirli sınıflara tanınmış bir ayrıcalıktı. Orta Çağ’da kralların mutlak otoritesi altında bireyin özgürlüğü neredeyse tamamen devletin lütfuna bağlıydı. 18. yüzyıl Aydınlanma Çağı’nda ise “doğal haklar” anlayışıyla birlikte bireyin devlete karşı korunması gerektiği fikri doğdu.

Fransız Devrimi (1789) ve sonrasında yayılan insan hakları bildirgeleri, “keyfi tutuklama”ya karşı bir dönüm noktası oldu. Devletin birey üzerindeki mutlak gücü sınırlanmalıydı. Bu düşünce, modern hukuk sistemlerinin temel taşlarından biri haline geldi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin hukuk düzenine de zamanla yerleşti.

Modern Türkiye’de Hukukun Evrimi

Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye, adalet sistemini laik ve modern ilkeler üzerine inşa etmeye başladı. Ancak hukuk, toplumsal dönüşümle birlikte daima evrilir. 2005 yılında yürürlüğe giren Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), bu dönüşümün önemli bir aşamasıdır.

CMK 90. madde, vatandaşın özgürlüğünün ne şekilde sınırlandırılabileceğini belirleyen maddelerden biridir. Yani, bir kişinin hangi koşullar altında gözaltına alınabileceğini, kimlerin bu yetkiye sahip olduğunu ve sürecin nasıl işlemesi gerektiğini tanımlar. Bu madde, modern hukuk devleti ilkesinin —özgürlüklerin ancak yasal sınırlar içinde kısıtlanabileceği— temelini yansıtır.

CMK 90 Nedir? Maddi ve Hukuki Çerçeve

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 90. maddesi, “suçüstü hâlinde yakalama” durumunu düzenler. Yani, bir kişi suç işlerken veya suçu işlediği şüphesiyle yakalanıyorsa, bu madde devreye girer.

Maddenin Temel Hükümleri:

– Herkes, suçüstü hâlinde veya hemen sonrasında, failin kaçma olasılığı varsa, o kişiyi yakalayabilir.

– Ancak bu yakalama durumu derhal kolluk kuvvetlerine bildirilmelidir.

– Kolluk güçleri (polis, jandarma) yakalanan kişiyi en kısa sürede Cumhuriyet savcısına teslim etmekle yükümlüdür.

– Cumhuriyet savcısı ise, gözaltı süresine karar verirken yasal sınırlar çerçevesinde hareket etmek zorundadır.

Bu düzenleme, bireyin keyfi biçimde özgürlüğünden mahrum bırakılmasını önlemek amacı taşır. Kısacası, CMK 90, bireyi “devletin gücüne karşı koruyan” modern bir güvenlik kalkanıdır.

Tarihsel Dönüm Noktaları: Hukuk ve Özgürlük Arasındaki Denge

Tarihte hukuk, genellikle kriz anlarında yeniden şekillenir. 1980 sonrası Türkiye’de güvenlik önlemleri ön plana çıkarken, bireysel haklar kimi zaman geri plana itilmişti. Ancak 2000’li yıllarda Avrupa Birliği uyum süreciyle birlikte hukuk sistemi yeniden insan hakları eksenine oturdu.

Bu dönüşüm, CMK 90 gibi maddelerin ruhuna da yansıdı. Artık mesele yalnızca suçluyu yakalamak değil, aynı zamanda bireyin haklarını güvence altına almaktı. Bu anlayış, tarih boyunca otoritenin sınırlandırılması yönündeki evrimsel sürecin Türkiye’deki karşılığıdır.

Bir Tarihçinin Gözünden Bugün

Tarih, bize sürekli aynı dersi verir: Adaletin olmadığı yerde güven de olmaz. Devletin otoritesi ne kadar güçlü olursa olsun, bireyin özgürlüğü korunmadığında toplumsal denge sarsılır. CMK 90, bu hassas dengeyi sağlamak için yazılmıştır.

Bu madde, bir yandan kamu düzenini korurken diğer yandan bireyin temel haklarını güvence altına alır. Yani devlet, artık yalnızca “güç kullanan” değil, aynı zamanda “gücü sınırlandıran” bir yapıya bürünmüştür.

Geçmişten Günümüze Adaletin Sürekliliği

Tarihsel süreç, bize adaletin durağan değil, değişken bir kavram olduğunu öğretir. Gözaltı gibi uygulamalar, her dönemde farklı anlamlar taşımıştır: bir dönemde cezalandırma, bir diğerinde koruma mekanizması olmuştur.

Bugün CMK 90’ın varlığı, geçmişte kazanılmış özgürlük mücadelelerinin bir sonucudur. Modern hukuk sistemi, tarih boyunca yaşanan hataların tekrarlanmaması için inşa edilmiştir.

Sonuç: Geçmişten Öğrenmek, Geleceği Korumaktır

CMK 90 gözaltı, yalnızca bir yasal düzenleme değil, tarih boyunca süregelen özgürlük mücadelesinin günümüzdeki yansımasıdır. Her satırı, geçmişin otoriter dönemlerinden alınan derslerle şekillenmiştir.

Bir tarihçinin gözünden bakıldığında bu madde, “devletin birey karşısındaki vicdanıdır.” Geçmişin karanlık sayfaları, hukukun aydınlık geleceğine dönüşebiliyorsa, bu dönüşüm CMK 90 gibi yasalarla mümkündür.

Sonuçta, tarih bize şunu öğretir: Adalet, zamanın ötesinde bir değerdir. Onu korumak, geçmişle bağ kurmak kadar, geleceğe sorumluluk taşımaktır.